Marksist Feminizm Açısından bir Analiz: “Âdem’in Kaburga Kemiği” Oyunu
DOI:
https://doi.org/10.33831/bj5jcs41Anahtar Kelimeler:
Marksist Feminizm- Ülker Köksal- Âdem’in Kaburga Kemiği- eril ideoloji- cinsiyet eşitsizliğiÖz
Ataerkil toplumlarda, çoğunlukla, ikincil olarak görülen kadınların eril sistemin yarattığı adaletsizliğe karşı savaşı zaman içinde gelişerek ve genişleyerek politik bir harekete dönüşmüştür. Kökeni 18. yüzyıla dayanan ve kadının ekonomik, kültürel, sosyal ve ekonomik alanlarda eşitlik mücadelesi anlamına gelen feminizm günümüze kadar sosyal bilimler başta olmak üzere farklı alanlarda inceleme konusu olmuştur. 1960’larda ön plana çıkan Marksist feminizmin temel çıkış noktası, kadınların bireysel, biyolojik ya da kültürel ezilmelerine karşı çıkmak değildir. Marksist feministler, kadınların ev içi emeklerinin sömürülmesi ve çalışan kadınların düşük ücretli işlere yönlendirilmelerini eleştirir. Temel teorisini Karl Marx ve Friedrich Engels’in düşüncelerinden alan Marksist Feminizm, bir benzetmeyle, “proleteryan” olarak düşünülebilecek kadınların, “burjuva” olarak düşünülebilecek erkekler tarafından sömürülmesine karşı çıkan bir Feminist teoridir. Aileyi kapitalist düzen içinde ele alarak kadınların erkeklere tabi olan bireyler olmaktan kurtarılması için, Marksist feministlere göre, sosyalist ve eşitlikçi bir düzen gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı, 20. yüzyıl Türk tiyatrosunun en çarpıcı örneklerinden biri olan Ülker Köksal’ın Âdem’in Kaburga Kemiği (1980) oyununu Marksist feminist bakış açısından analiz etmektir. Köksal’ın oyunu, aile içinde kadınların emeğinin sömürülmesi ve kadınların köleleştirilmesi, ev içi rollerde cinsiyet eşitsizliği ve kamusal alanda eril ideolojinin kadınlar üzerindeki baskısı olmak üzere üç ana başlık altında incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda, Âdem’in Kaburga Kemiği adlı tiyatro oyununun Marksist ideolojiyi destekleyen ve eril ideolojinin kadınlar üzerindeki yıkıcı etkisini önemli örnekler sunan bir eser olduğu sonucuna varılmıştır.
Referanslar
Acker, J. (2006). Inequality Regimes: Gender, Race, and Class in Organi-zations. Gender & Society, 20, 441-64.
Akbalık, E. (2013). Türk Atasözlerinde Cinsiyet Algısı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36, 81-90.
Arat, N. (2000). Feminizmin ABC’si. Say Yayınları.
Arat, Y. (2005). Rethinking Islam and Liberal Democracy. Albany: New York Press.
Armstrong, E. (2020). Marxist and Socialist Feminism: Study of Women and Gender. Northampton: Faculty Publications, Smith College.
Arneil, B. (1999). Politics & Feminism: An Introduction. London: Blackwell Publishing.
Ataman, M. (2009). Feminizm: Geleneksel Uluslararası İlişkiler Teori-lerine Alternatif Yaklaşımlar Demeti. Alternatif Politika, 1(1), 1-41.
Benston, M. (1969). The Political Economy of Women’s Liberation. Monthly Review, 21(4), 13- 27.
Butler, J. (1990). Gender Trouble. London: Routledge.
Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
Christ, O. (2015). The Concept of Alienation in the Early Works of Karl Marx. European Scientific Journal, ESJ, 11(7), 551-563.
Costa, M. D. & James, S. (1973). The Power of Women and Subversion of the Community. Bristol: Falling Wall Press.
Çaha, Ö. (1996). Sivil Kadın: Türkiye’de Sivil Toplum ve Kadın. Ankara: Vadi Yayınları.
Çaha, H., Aydın, S. E. & Çaha, Ö. (2014). Değişen Türkiye’de Kadın. İstan-bul: KADEM: Piya Matbaa Sanatları San. ve Tic. Ltd. Şti.
Çakır, S. (1989). Osmanlı Türk Kadınları Esirgeme Derneği. Toplum ve Bilim, 45, 91-97.
Çavdar, A. & Boyacıoğlu, İ. (2019). Sosyal Psikolojik Bakış Açısından Feminist Kimlik: Türkiye İncelemesi. Nesne, 7(15), 282-300.
Davidoff, L., & Hall, C. (1987). Family Fortunes: Men and Women of the English Middle Class 1780-1850. Chicago: University of Chicago Press.
Deemer, C. & Fredericks, N. (2003). Cam Tavan Üstünde Dans (S. Özer, Çev.). İstanbul: Optimist Yayım Dağıtım, 2003.
Demirdağ, M. F. (2017). Küreselleşme ve Türkiye’de Feminizm Üzerine bir Deneme. Sosyolojik Düşün, 2(19), 55-63.
Desai, M. (2014). Cinsiyete Duyarlı Kalkınma için Feminizm ve Politika Yaklaşımları. Desai, M. (Ed.). Uluslararası Sosyal Kalkınma Para-digması: İdeolojiler, Kalkınma Sistemleri ve Politika Yaklaşımları (s. 119-134). New York: Routledge.
Dikici, E. (2016). Feminizmin Üç Ana Akımı: Liberal, Marxist ve Radikal Feminizm Teorileri. International Journal of Social Science, 43, 523-532.
Eken, H. (2010). Rol Etkileşimi Bağlamında Kadın Subaylar. İstanbul: Palet Yayınları.
Engels, F. (1987). Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni (K. Somer, Çev.). Ankara: Sol Yayınevi.
Erdinç, B. (2021). Materyalist Feminizm ve Uluslararası İlişkiler. Eko-nomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 10(1), 30-55.
Ergeneli, A. & Akçamete, C. (2004). Bankacılıkta Cam Tavan: Kadın ve Erkeklerin Kadın Çalışanlar ve Kadınların Üst Yönetime Yükselme-lerine Yönelik Tutumları. Hacettepe Ü. İİBF Dergisi, 22(2), 85-109.
Federici, S. (2023). Dünyayı Yeniden Efsunlamak: Müşterekler Siyaseti ve Feminizm (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
Fernandez R., Castilla, E. & Moore, P. (2000). Social Capital at Work: Networks and Employment at a Phone Center. American Jour-nal of Sociology, 105, 1288-1356.
Fraser, N. (2013). Fortunes of Feminism. Fortunes of Feminism: From State-Managed Capitalism to Neoliberal Crisis. London: Verso.
Gerşil, G. (2015). Küresel Boyutta Yoksulluk ve Kadın Yoksulluğu. Yö-netim ve Ekonomi Dergisi, 22(1), 158-181.
Guy-Evans, O. (2024). Marxist Feminism Theory. Simply Psychology. www.simplypsychology.org/marxist-feminism.html
Güneş, F. (2017). Feminist Kuramda Ataerki Tartışmaları Üzerine Eleş-tirel bir İnceleme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(2), 245-256.
Hays, S. (1996). The Cultural Contradictions of Motherhood. New Ha-ven and London: Yale University Press.
Hobsbawm, E. (1999). Tarih Üzerine (O. Akınhay, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Holmstrom, N. (1984). A Marxist Theory of Women’s Nature. Ethics, 94(3), 456-473.
Hooks, B. (2000). Feminism is For Everybody: Passionate Politics. Cambridge: South End Press.
Hutson, B. (2010). Overcoming Gender Differences, Black Enterprise. Academic Research Library, 40-56.
İmançer, D. (2002). Feminizm ve Yeni Yönelimler. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 3, 151-171.
Kanadoğlu, O. K. (2021). Feminizm ve Kadın Hakları. Yeditepe Üniversi-tesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 18(1), 141-169.
Kaplan, A. (2018). Marksist Feminizm. https://www.academia.edu/41346308
Karagöz, B. (2008). Türkiye’de 1980 Sonrası Kadın Hareketi’nin Siyasal Temelleri ve “İkinci Dalga” Uğrağı. Memleket ve Siyasal Yönetim Dergisi, 7, 168-190.
Kocacık, F. & Gökkaya, V. B. (2005). Türkiye’de Çalışan Kadınlar ve Sorunları. Cumhuriyet Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(1), 195-219.
Kolay, H. (2015). Kadın Hareketinin Süreçleri, Talepleri ve Kazanımla-rı. EMO Kadın Bülteni, 3, 5-11.
Köksal, Ü. (1980). Âdem’in Kaburga Kemiği. Ankara: Türkiye İş Ban-kası Kültür Yayınları.
Köksal, Ü. (1994). Oyunlarımdaki Bazı Kadın Kimlikleri. Ankara Üni-versitesi DTCF Tiyatro Araştırmaları Dergisi,11, 21-35.
Lüküslü, D. (2009). Türkiye’de Gençlik Miti, 1980 sonrası Türkiye Genç-liği. İstanbul: İletişim Yayınları.
Marx, K. (1959). Economic and Philosophic Manuscripts of 1844. Eco-nomica, 26(104). https://doi.org/10.2307/2550890
Marx, K. (1990). Capital: A Critique of Political Economy. New York: Penguin Books.
Marx, K. (2004). Kapital I. Cilt (A. Bilgi, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
Méda, D. & Cardou, N. (2021). Dominique Méda. Dans Nectart, 14(1), 18-32.
Millett, K. (2000). Cinsel Politika (S. Selvi, Çev.). Payel Yayınları.
Mitchel, J. & Oakley, A. (1984). Kadın ve Eşitlik (F. Berktay, Çev.). Anka-ra: Kaynak Yayınları.
Oakley, A. (1972). Sex, Gender and Society. London: Maurice Temple Smith.
Özdemir, Ö. (2017). İki Sistemli Kuram Olarak Sosyalist Feminizm. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 395-414.
Öztürk, A. (2017). Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Algısı Üzerine Kavramsal Bir Çalışma. Yönetim, Ekonomi ve Pazarlama Araştır-maları Dergisi, 1(1), 8-17.
Özveri, D. (2009). Feminist Teorinin Gelişim Sürecinde Uluslararası İlişkilere Bakışı Üzerine Kısa Bir Değerlendirme. H. Çomak (Ed.). Uluslararası İlişkilere Giriş: Teorik Bakış. Kocaeli: Umuttepe Yayın-ları.
Savran-Acar, G. (2002). Özel/Kamusal, Yerel/Evrensel: İkilikleri Aşan Bir Feminizme Doğru. Praksis, 8, 255-306.
Savran-Acar, G. ve Tura-Demiryontan, N. (2012). Kadının Görünmeyen Emeği: Maddeci Bir Feminizm Üzerine. İstanbul: Yordam Kitap.
Sevim, A. (2005). Feminizm. İstanbul: İnsan Yayınları.
Sirman, N. (1989). Feminism in Turkey. New Perspectives on Turkey, 3, 1-34. DOI: https://doi.org/10.15184/S0896634600000704
Sprague, J., & Oakley, A. (2001). Experiments in Knowing: Gender and Method in the Social Sciences. Contemporary Sociology, 30(3), 311-313.
Steeves, H. L. (1994). Feminist Teoriler ve Medya Çalışmaları. M. Küçük (Ed.). Medya, İktidar, İdeoloji. Ankara: Ark Yayınevi.
Şener, S. (2003). Gelişim Sürecinde Türk Tiyatrosu. İstanbul: Alkım Yayınevi.
Şener, S. (2004). Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu. Ankara: Dost Kitabevi.
Taş, G. (2016). Feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihsel Süreçleri ve Dönüşümleri. Akademik Hassasiyetler Dergisi, 163-175.
Tekeli, Ş. (1998). Kadınlar ve Siyasal-Toplumsal Hayat. İstanbul: İleti-şim.
Tekeli, Ş. (2010). 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadın-lar. F. Özbay (Ed.), Kadınların Ev İçi ve Ev Dışı Uğraşlarındaki De-ğişme içinde (ss.115-140). İstanbul: İletişim Yayınları.
Timisi, N. ve Gevrek, M. A. (2002). 1980’ler Türkiye’sinde Feminist Hareket: Ankara Çevresi. A. Bora ve A. Günal (Eds.), 90’larda Tür-kiye’de Feminizm içinde (s. 13-39). İstanbul: İletişim.
Topçu, E. (2019). Marx’ın bir başka açıdan okunması: Marksist femi-nizm, Hece, 270/271/272(2), 780-803.
Touraine, A. (2000). Modernliğin Eleştirisi (H. Tufan, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Turunçoğlu, M. H. (2009). Ülker Köksal’ın Önce Sevgi Adlı Oyun Metni-nin Feminist Eleştirel Yaklaşımla İncelenmesi. Tiyatro Eleştir-menliği ve Dramaturji Bölüm Dergisi, 14, 28- 44.
TÜİK. (2004). Hanehalkı işgücü istatistikleri. Türkiye İstatistik Kuru-mu. https://www.tuik.gov.tr
Türkeş, Ö. (2006). Sayılarla Kadın Romanları. Erişim 10 Haziran, 2025, https://birikimdergisi.com/guncel/86/sayilarla-kadin-romanlari
Türkiye Cumhuriyeti. (2001). Türk Medeni Kanunu (Kanun No. 4721). https://www.mevzuat.gov.tr
Ünlü, S. (2024). Ev içi Ücretsiz Emeği Cumhuriyet’in Kadın İdealiyle Okumak. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 10(1), 1-24.
Varlı, G. (2010). Üçüncü Tiyatro ve Türkiye’de Kadın Tiyatroları (Yük-sek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, An-kara.
Vogel, L. (1981). Marxism and Feminism: Unhappy Marriage, Trial Se-paration or Something Else? In L. Sargent (Ed.), Women and Revo-lution: A Discussion of Unhappy Marriage of Marxism and Femi-nism (s. 195-217). Montreal: Black Rose Books.
Vogel, L. (2013). Marksizm ve Kadınların Ezilmesi: Birlikçi Bir Teoriye Doğru. İstanbul: Nota Bene Yayınları.
Walby, S. (1990). Theorizing Patriarchy. UK: Basil Blackwell.
Wirth, L. (2001). Breaking Through the Glass Ceiling: Women in Ma-nagement. ILO: Geneva.
Woolf, V. (2012). Kendine Ait bir Oda (S. Öncü, Trans.). İstanbul: İleti-şim Yayınları.
Yılmaz, S. (2023). 20. Yüzyılın Sonunda Öykücülüğümüz (1980-2000). Türk Dili, 862, 369- 381.
Yörük, A. (2009). Feminizm/ler. Sosyoloji Notları, 7, 63-85.
Zaretsky, E. (1976). Capitalism, the Family and Personal Life. New York: Harper.
Zeng, Z. (2011). The Myth of the Glass Ceiling: Evidence from a Stock-flow Analysis of Authority Attainment. Social Science Research, 40, 312-325.
Zeybek, S. O. (2013). “Bu Bebeğin Annesi Nerede?”: Cinsiyet, Babalık ve Armağan İlişkileri. Toplum ve Bilim, 126, 120-144.
Zihnioğlu, Y. (1999). Bir Osmanlı Türk Kadın Hakları Savunucusu Ne-zihe Muhiddin. Tarih ve Toplum, 31(183), 132-139.
Yayınlanmış
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Kadın/Woman 2000, Journal for Women's Studies
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication, with the work [6 months] after publication simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access)
