Osmanlı Türk Romanında Kadının Ekonomik Durumu ve Fatma Aliye’nin Romanlarında Kadın Emeğinin Öncü Tasviri, Refet ve Udî
DOI:
https://doi.org/10.33831/jws.v23i1.232Anahtar Kelimeler:
Fatma Aliye- Refet- Darülmuallimat- öğretmen- kadın edebiyatı- Osmanlıda kadınÖzet
Bu makalede, Fatma Aliye’nin (1862-1936) Refet (1896) ve Udî (1898) romanları üzerinden Osmanlı kadınının ekonomik durumu, kamu sektöründeki iş deneyimleri ve varlıkları incelenmiş ve tartışılmıştır. Her iki romanda da öğretmenliğin kadın için ‘uygun’ bir meslek olduğu vurgulanmaktadır. Kadın öğretmenin Türk romanında ilk örneği Çalıkuşu (1922) olarak bilinse de ondan yirmi altı yıl önce yayımlanan Refet içerik olarak Cumhuriyete aktarılamamış kültürel bir miras olarak durmaktadır. Bu roman bir genç kızın, ilki 1870’te açılan Kız Öğretmen Okulu’nu bitirerek öğretmen olma serüvenini aktarmakta Osmanlı’da kadınlar için öğretmenlik kurumunun başlangıçta ne ifade ettiğini ve nasıl inşa edildiğini yansıtmaktadır. Refet, Osmanlıda kadınlar için açılan eğitim kurumlarının, özellikle de Kız Öğretmen Okulları’nın yetiştirdiği ilk örneklerden birine dikkat çekmesi bakımından son derece önemlidir.İki yıl ara ile yayımlanan Refet ile Udî romanları arasında metinlerarası ilişkiler vardır. Udî'nin baş kahramanı Bedia, Refet'ten ilham alır ve Fatma Aliye'den hayatını anlatmasını ister. Yani yazar Udî'yi erken dönem bir üstkurmaca eseri olarak kurgular. Bedia, Udî'de ud dersleri vererek geçimini sağlar. Bu romanlardaki her iki kadının da öğretmen olması tesadüf değilir. Öğretmenlik Fatma Aliye tarafından da kadın için uygun görülen bir meslek olarak tanımlanmaktadır; ancak Fatma Aliye'nin, kadınların hangi şartlarda çalıştığı ve çalışma koşulları ile ilgili de farklı yorumları söz konusudur. Refet ve Udi'nin, içerikleri dolayısıyla edebiyat, sosyoloji ve kadın çalışmaları alanları ile ilgilenen araştırmacılar için son derece ilginç metinler olduğunu söylemek gerekir.
Referanslar
Argunşah, H. (2020). Bir Cumhuriyet Kadını Şüküfe Nihal. Ankara: Akçağ Yayınları.
Baysal, H. (2017). Osmanlı’da Kadın Memureler için Motivasyon Uygulamaları: Bankı Osmani-i Şahane, Dersaadet Telefon Anonim Şirketi Osmaniyesi ve Kadın Birinci
İşçi Taburu Üzerine Bir İnceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29:339-366.
Çaha, Ö. (1999). Sivil Kadın. Ankara: Vadi Yayınları.
Çakır, S. (1996). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
Çetin, S. (2021). Trailblazers III: Süreyya Ağaoğlu the First Woman Lawyer of Turkey. Available at http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3926656.
Donovan, J. (2001). Feminist Teori. İstanbul: İletişim Yayınları.
Faroqhi, S. (2002). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam (Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Fatma Aliye (1898). Başlıksız. Hanımlara Mahsus Gazete 184: 1-2.
Fatma Aliye (2002). Enîn. YayımlanmamışLisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Fatma Aliye (1892). İlk Mekteb. Tercüman-ı Hakikat 4023: 6-7
Fatma Aliye (1996). Muhâdarât. Yay. Haz. H.E. Aşa. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Fatma Aliye Nisvan-ı İslam. Mübeccel Kızıltan.
Fatma Aliye (2007). Refet. Yay.Haz.: N. Çetin. İstanbul: L&M Yayınları.
Fatma Aliye (1896). Ta’lîm-i Terbiye-i Benât-ı Osmâniyye. Hanımlara Mahsus Gazete 37:1-2.
Fatma Aliye (1909). Terbiye-i İctimaiyye. İnkılap 8: 113-15.
Fatma Aliye (1898). Udî. İstanbul: İkdam Matbaası.
Fatma Aliye (1898). Vâlide. Hanımlara Mahsus Gazete 190: 1-2.
Gülendam, R. (2006). Türk Romanında Kadın Kimliği. Konya: Salkımsöğüt Yay.
Kahf, M. (2006). Batı Edebiyatında Müslüman Kadın İmajı. (Çeviren: Y. Sezdirmez). İstanbul: Küre Yay.
Kandiyoti, D. (1997). Cariyeler Bacılar Yurttaşlar. İstanbul: Metis Yay.
Karaca, Ş. (2011). Modernleşme Döneminde Bir Kadın Yazarın Portresi: Emine Semiye Hanım. Bilig. 57:115–134.
Karaca, Ş. (2012). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Türk Romanında Kadın Öğretmen Kimliği Tanzimat ve Cumhuriyet Dönemi Romanlarına Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 15: 124-138.
Karakışla, Y.S. (2014). Osmanlı Kadın Telefon Memureleri (1913-1923). İstanbul: Akıl Fikir Yay.
Kavcar, C. (1972). Bir Öğretmenin Romanı: Yeşil Gece. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 5: 1-2 Ayrı Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi:167-87.
Kavcar, C. (1970). Çalıkuşu ve Türk Eğitimindeki Yeri. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Kızıltan, M. (1993). Fatma Aliye Hanım Yaşamı-Sanatı-Yapıtları ve Nisvan-ı İslam. İstanbul: Mutlu Yay.
Kızıltan, M. (1994). Mübeccel Kızıltan ile Fatma Aliye Hanım Üzerine.... (Röportajı yapan: Bürkem Cevher.) Boğaziçi Dergisi: 64-66.
Koca, K.Y. (1998). Osmanlı’da Kadın ve İktisat. İstanbul: Beyan Yay.
Köroğlu, E. (2018). Kadının İffetli Geçim Sorunsalı: Fatma Aliye’nin Udi’sinde Hayatı, Toplumu ve Cinselliği Yazmak. Turkish Studies 13(5):293-306.
Kurnaz, Ş. (1993). Balkan Harbinde Kadınlarımızın Konuşmaları. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Naci, F. (1995). Reşat Nuri’nin Romancılığı. İstanbul: Oğlak Yay.
Oktar, T. (1998). Osmanlı Toplumunda Kadının Çalışma Yaşamı-Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyet-i İslamiyesi. İstanbul: Bilim Teknik Yay.
Ortaylı, İ. (2004). Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yay.
Özalp, N. A. (1999). Çalıkuşu Operasyonu-II. Kaşgar 11:10-23.
Tanpınar, A.H. (1997). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
Tümer-Erdem, Y. & Yiğit, H. (2010). Bacıyân-ı Rûm’dan Günümüze Türk Kadınının İktisadî Hayattaki Yeri. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
Taşcıoğlu, M. (1958). Türk Osmanlı Cemiyetinde Kadının Sosyal Durumu ve Kadın Kıyafetleri. Ankara: Akın Matbaası.
Woolf, V. (2002). Kendine Ait Bir Oda. İstanbul: İletişim Yay.
Yaraman, A. (2001). Resmi Tarihten Kadın Tarihine. İstanbul: Bağlam Yay.
Ziyade, M. (1990). Warda al-Yaziji. In, Opening the Gates: A Century of Arab Feminist Writing, M. Bardan & M. Cooke. (Eds.). Bloomington: Indiana University Press:240-43
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2022 Kadın/Woman 2000, Journal for Women's Studies
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication, with the work [6 months] after publication simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access)
