Osmanlı Kadınının Apolitikleştirilme Gerekçeleri
DOI:
https://doi.org/10.33831/jws.v20i1.58Anahtar Kelimeler:
Osmanlı Devleti- kadın- siyaset- apolitikleşme- feminizmÖzet
Geleneksel ataerkil toplumlarda siyasetin rotası çoğunlukla erkekler tarafından çizilmiştir. Beylikten devlete geçiş süreciyle birlikte Osmanlı Devleti’nde de siyaset yapma görevi erkeğe ait olmuştur. Osmanlı tarihine yönelik çözümlemelerde ve görüş bildirilerinde kadın ve siyaset kavramları; harem, entrika, akıl ermeme, kötü gidişat gibi sözcüklerle özdeşleştirilerek, kadının apolitikleştirilmesi gerekçelendirilmiştir. Devletin klasik döneminde şer’î ve örfî kurallar ekseninde biçimlendirilmiş kadının siyasetle ilgilenme alanı siyasi evlilikler ve harem kanalıyla olmuştur. XIX. yüzyılda feminizm ile tanışan az sayıdaki Osmanlı kadını siyaseti zaman zaman toplumsal cinsiyet bağlamında sorgulayıp, katılımcı olmak istemiş zaman zaman da siyasetin kadına uygun olmayacağını belirterek arasına set çekmiştir. Bu noktada Osmanlı basınında dönem yazarları tarafından feminizm tartışmaları yaşanmış ve düşün dünyası tarafından ‘İslam (Müslüman) Feminizmi’ teorisi ortaya atılmıştır. Osmanlı kadını ve düşün dünyası dünyada ivme kazanan feminizmi bu pencereden tanımlamaya ve açıklamaya başlamıştır.Bu çalışmada feminist basamaklarla beraber dönem kadının siyasi dünyaya katılma/katılmama fikri değerlendirilmiş, biyolojik ya da fiziksel gerekçelerle yarımlaştırılan ve siyasi katılımdan yoksun bırakılan Osmanlı kadınının feminizme bakışı irdelenmiştir. Ayrıca Osmanlı kadınının siyasi sahasını belirleyen ve sınırlayan etmenler (aile, din, millet ve modernite vb.) çerçevesinde dönem kadınının siyasileşememesinin ayrıntıları incelenerek, kadının siyasal yaşam limitleri belirlenmiştir.
Referanslar
Ahmed R. (1337/1921). Musahabe: Bizde Feminizm. Hanım, 1:2.
Alia E.S. (1329/1913). Anasır-ı Osmaniye. Kadınlar Dünyası, 10:1-2.
Alib E.S. (1329/ 1913). Kadınlıkta Seviye-i İrfan. Kadınlar Dünyası, 1: 1-2.
Argunşah H. (2013). Ahdiye ile Ceylan Arasında Bir Jön Türk: Ahmet Mithat Efendi’nin Feminizmi, Turkish Studies, 8(9): 1-16.
Berktay F. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Feminizm. Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (Cilt I). İstanbul: İletişim Yayınları: 348- 361.
Bora A. (2009). “Kadın Sorunu” mu, Erkek Egemenliği mi? İçinde, Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler (Cilt 9). İstanbul: İletişim Yayınları: 818-836.
Bora T. & Tol U. (2009). Siyasal Düşünce ve Erkek Dili. İçinde, Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler (Cilt 9). İstanbul: İletişim Yayınları: 825-836.
Cenan, M. (1329/1913). Düşündüklerimden. Kadınlar Dünyası, Numara: 27: 3.
Çakır S. (2010). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları. Denman F.K. (2009). İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir Jön Türk Dergisi: Kadın. İstanbul: Libra Yayınları.
Durakbaşa A. (2012). Halide Edip Türk Modernleşmesi ve Feminizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ferida M. (1335/1919). Konferans: Feminizm. Türk Kadını, 20: 305- 308.
Feridb M. (1335/1919). Konferans: Feminizm. Türk Kadını, 21: 323- 326.
Güç A. (2008). İslamcı Feminizm: Müslüman Kadınların Birey Olma Çabaları. UÜ İlahiyât Fakültesi Dergisi, 17: 696- 673.
Gülsoy U. (1993). Celâleddin Ârif. İçinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 7). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları: 246-247.
Hakkı İ.B. (1329/1913). Hukuk- Esasiye. İçinde, Müşterek’ül-menfa’a Osmanlı Matbaası, Konstantiniyye. 43.Bölüm “İntihâb vazife olduğuna göre netâici: Kadınlar ve İntihâbât:183- 190.
Hamit H. (2001). İslam’da Feminizm. İstanbul: Okumuş Adam Yayıncılık.
Hukuk-ı Nisvan (1329/1913). Kadınlar Dünyası, Numara: 1: 1.
Ferit B. (1339/1913). Mevki-i İctimaimiz. Kadınlar Dünyası, 48: 3.
Filibelia A.H. (1326/1910). Din, Hikmet ve Fen Karşısında “Feminizm” Yani Kadınların Bais-i Felaketi Olan Nisâiyyun Mesleği. Hikmet, 1(6): 1-3.
Filibelib A.H. (1910). İslam ve Kadınlar -Mazi, Hal ve İstikbal. Hikmet, 1(13): 4-5.
Filibelic A.H. (1910). İslam ve Kadınlar -Mazi, Hal ve İstikbal. Hikmet, 1(14): 5- 6.
Kadınlarda Gaye-i Hayat Ne Olmalıdır? (1335/1919). Sebilü’r-Reşad (Sırat-I Müstakim), XVI (414-415): 225-226.
Kadının Vezâifi (1297/1880). Aile, 2, 19- 21.
Kandiyoti, D. (2003). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar. (Çev. Bora A., Sayılan F., Tekeli Ş., Tapınç H., Özbay F.). İstanbul: Metis Yayınları.
Karaca Ş. (2010). Şemsettin Sami ve Kadınlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(13): 136- 146.
Laguerre O. (1327/1911). Feminizm/Âlem-i Nisvân. Baha Tevfik (Çev.). İstanbul: Müşterekü’l-Menfa’a Osmanlı Şirketi Matba’ası.
Muammer S. (1329/1913). Kadınlarda Terakki. Kadınlar Dünyası, 47: 3.
Müdüriyet (1335/1919). Mesleğimiz, Genç Kadın, 1: 3.
Naciye Y. (1329/1913). Erkekler Hakikaten Hürriyetperver Midirler? Kadınlar Ne İstiyor? Kadınlar Dünyası, 7: 3.
Os N.V. (2009). Osmanlı Müslümanlarında Feminizm. İçinde, Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (Cilt I). İstanbul: İletişim Yayınları: 335-347.
Osman M. (1329/1913). Erkeklerimizin Milli Bayramı, Kadınlar Dünyası, 98: 1.
Osman Y. (1324/ 1908). Kadınlar Hakkında. Kadın, 27: 3-6.
Özcan A. (1991). Âta Bey Mehmed. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 4). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları: 34.
Özcan D.N. (1999). II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Feminizmi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(21): 107- 115.
Özçelik Ş. (2017). Kadın Tarihi Açısından Statünün Değişen Görünümleri (1876-1935). Yayımlanmamış Doktora Tezi) Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mersin.
Parla J. (2014). Babalar ve Oğullar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Phillips A. (1995). Demokrasinin Cinsiyeti (Çev. Türker A.). İstanbul: Metis Yay.
Rikkat N. (1334/1918). Musâhabe: Erkekleşme. Türk Kadını, 13: 194- 195.
Sadık N. (1334/1918). İctimaiyat: Bizde Feminizm. Türk Kadını, 1: 2-4.
Sadri P. (1329/ 1913). İki Feminizm. Kadınlar Dünyası, 71: 3- 4.
Sancar S. (2009). Erkeklik: İmkânsız İktidar. İstanbul: Metis Yay.
Saraçgil A. (2005). Bukalemun Erkek. İstanbul: İletişim Yay.
Scott J.W. (2007). Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi (Çev. Aykut Tunç Kılıç). İstanbul: Agora Kitaplığı.
Şimşek A. (2017). II. Meşrutiyet Döneminde Batılılaşma Etkisinde Yapılan Feminizm Tartışmaları. AÜ Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 61: 341-364.
Şuûn-ı Nisvân (1324/1908). Kadın, 8: 16.
Tevfik B. (2015). Feminizm Âlem-i Nisvân (Çev. Bakır K. & Utku A.). Konya: Çizgi Kitabevi.
Tevfik B. (1324/1909). Fransa’da Kadının Hukuk-i Siyasiyesi. Kadın/Selanik, 14: 6-8.
Toprak Z. (2000). Muslihiddin Âdil’in Görüşleri Kadın ve Hukuk-I Nisvan. Toplumsal Tarih, 75: 14- 17.
Toprak Z. (2014). Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm. İstanbul: TVY.
Keşoğlu T. B. & Keşoğlu M. (2010). Türk Kadını. İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı.
Ülken H.Z. (2015). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Vecdî M.F. (2013). Müslüman Kadını (Çev. Ersoy M.A.; Haz. Yetim M.). İstanbul: Erkam Yayınları.
Yavuz M.Ş. (1995). Ferîd Vecdî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 12). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları: 393-395.
Yüceer S. (2008). Demokrasi Yolunda Önemli Bir Aşama: Türk Kadınına Siyasal Haklarının Tanınması. UÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14): 131-151.
Zekeriya M. (1329/1913). Evrak-ı Vâride: Kadınlar Nasıl Çalışıyor? Kadınlar Dünyası, 6: 3-4.
Zekeriyaa S. (1919). Türk Feminizmi. Büyük Mecmua, 4: 63.
Zekeriyab S. (1919). Kadınlığa Dair: Türk Kadınlığının Terakkisi. Büyük Mecmua, 1: 12.
Zekeriyac S. (1919). Kadınlık Sahifesi: Kadınlar ve İntihâb. Büyük Mecmua. 14: 218- 219.
Zekeriyad S. (1919). Kadınlığa Dair: Kadınlığın Hukuki Bahsi. Büyük Mecmua, 2: 29.
Zekeriyae S. (1919). Kadınlığa Dair: Hilâl-i Ahmer Cemiyeti. Büyük Mecmua, 3:41-42.
Zihnioğlu Y. (2009). Kadın Kurtuluşu Hareketlerinin Siyasal İdeolojiler Boyunca
Seyri (1908- 2008). İçinde, Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler. İstanbul: İletişim Yay: 805-817.
Zihnioğlu Y. (2013). Kadınsız İnkılap. İstanbul: Metis Yayınları.
Alia E.S. (1329/1913). Anasır-ı Osmaniye. Kadınlar Dünyası, 10:1-2.
Alib E.S. (1329/ 1913). Kadınlıkta Seviye-i İrfan. Kadınlar Dünyası, 1: 1-2.
Argunşah H. (2013). Ahdiye ile Ceylan Arasında Bir Jön Türk: Ahmet Mithat Efendi’nin Feminizmi, Turkish Studies, 8(9): 1-16.
Berktay F. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Feminizm. Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (Cilt I). İstanbul: İletişim Yayınları: 348- 361.
Bora A. (2009). “Kadın Sorunu” mu, Erkek Egemenliği mi? İçinde, Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler (Cilt 9). İstanbul: İletişim Yayınları: 818-836.
Bora T. & Tol U. (2009). Siyasal Düşünce ve Erkek Dili. İçinde, Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler (Cilt 9). İstanbul: İletişim Yayınları: 825-836.
Cenan, M. (1329/1913). Düşündüklerimden. Kadınlar Dünyası, Numara: 27: 3.
Çakır S. (2010). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları. Denman F.K. (2009). İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir Jön Türk Dergisi: Kadın. İstanbul: Libra Yayınları.
Durakbaşa A. (2012). Halide Edip Türk Modernleşmesi ve Feminizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ferida M. (1335/1919). Konferans: Feminizm. Türk Kadını, 20: 305- 308.
Feridb M. (1335/1919). Konferans: Feminizm. Türk Kadını, 21: 323- 326.
Güç A. (2008). İslamcı Feminizm: Müslüman Kadınların Birey Olma Çabaları. UÜ İlahiyât Fakültesi Dergisi, 17: 696- 673.
Gülsoy U. (1993). Celâleddin Ârif. İçinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 7). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları: 246-247.
Hakkı İ.B. (1329/1913). Hukuk- Esasiye. İçinde, Müşterek’ül-menfa’a Osmanlı Matbaası, Konstantiniyye. 43.Bölüm “İntihâb vazife olduğuna göre netâici: Kadınlar ve İntihâbât:183- 190.
Hamit H. (2001). İslam’da Feminizm. İstanbul: Okumuş Adam Yayıncılık.
Hukuk-ı Nisvan (1329/1913). Kadınlar Dünyası, Numara: 1: 1.
Ferit B. (1339/1913). Mevki-i İctimaimiz. Kadınlar Dünyası, 48: 3.
Filibelia A.H. (1326/1910). Din, Hikmet ve Fen Karşısında “Feminizm” Yani Kadınların Bais-i Felaketi Olan Nisâiyyun Mesleği. Hikmet, 1(6): 1-3.
Filibelib A.H. (1910). İslam ve Kadınlar -Mazi, Hal ve İstikbal. Hikmet, 1(13): 4-5.
Filibelic A.H. (1910). İslam ve Kadınlar -Mazi, Hal ve İstikbal. Hikmet, 1(14): 5- 6.
Kadınlarda Gaye-i Hayat Ne Olmalıdır? (1335/1919). Sebilü’r-Reşad (Sırat-I Müstakim), XVI (414-415): 225-226.
Kadının Vezâifi (1297/1880). Aile, 2, 19- 21.
Kandiyoti, D. (2003). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar. (Çev. Bora A., Sayılan F., Tekeli Ş., Tapınç H., Özbay F.). İstanbul: Metis Yayınları.
Karaca Ş. (2010). Şemsettin Sami ve Kadınlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(13): 136- 146.
Laguerre O. (1327/1911). Feminizm/Âlem-i Nisvân. Baha Tevfik (Çev.). İstanbul: Müşterekü’l-Menfa’a Osmanlı Şirketi Matba’ası.
Muammer S. (1329/1913). Kadınlarda Terakki. Kadınlar Dünyası, 47: 3.
Müdüriyet (1335/1919). Mesleğimiz, Genç Kadın, 1: 3.
Naciye Y. (1329/1913). Erkekler Hakikaten Hürriyetperver Midirler? Kadınlar Ne İstiyor? Kadınlar Dünyası, 7: 3.
Os N.V. (2009). Osmanlı Müslümanlarında Feminizm. İçinde, Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (Cilt I). İstanbul: İletişim Yayınları: 335-347.
Osman M. (1329/1913). Erkeklerimizin Milli Bayramı, Kadınlar Dünyası, 98: 1.
Osman Y. (1324/ 1908). Kadınlar Hakkında. Kadın, 27: 3-6.
Özcan A. (1991). Âta Bey Mehmed. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 4). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları: 34.
Özcan D.N. (1999). II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Feminizmi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(21): 107- 115.
Özçelik Ş. (2017). Kadın Tarihi Açısından Statünün Değişen Görünümleri (1876-1935). Yayımlanmamış Doktora Tezi) Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mersin.
Parla J. (2014). Babalar ve Oğullar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Phillips A. (1995). Demokrasinin Cinsiyeti (Çev. Türker A.). İstanbul: Metis Yay.
Rikkat N. (1334/1918). Musâhabe: Erkekleşme. Türk Kadını, 13: 194- 195.
Sadık N. (1334/1918). İctimaiyat: Bizde Feminizm. Türk Kadını, 1: 2-4.
Sadri P. (1329/ 1913). İki Feminizm. Kadınlar Dünyası, 71: 3- 4.
Sancar S. (2009). Erkeklik: İmkânsız İktidar. İstanbul: Metis Yay.
Saraçgil A. (2005). Bukalemun Erkek. İstanbul: İletişim Yay.
Scott J.W. (2007). Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi (Çev. Aykut Tunç Kılıç). İstanbul: Agora Kitaplığı.
Şimşek A. (2017). II. Meşrutiyet Döneminde Batılılaşma Etkisinde Yapılan Feminizm Tartışmaları. AÜ Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 61: 341-364.
Şuûn-ı Nisvân (1324/1908). Kadın, 8: 16.
Tevfik B. (2015). Feminizm Âlem-i Nisvân (Çev. Bakır K. & Utku A.). Konya: Çizgi Kitabevi.
Tevfik B. (1324/1909). Fransa’da Kadının Hukuk-i Siyasiyesi. Kadın/Selanik, 14: 6-8.
Toprak Z. (2000). Muslihiddin Âdil’in Görüşleri Kadın ve Hukuk-I Nisvan. Toplumsal Tarih, 75: 14- 17.
Toprak Z. (2014). Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm. İstanbul: TVY.
Keşoğlu T. B. & Keşoğlu M. (2010). Türk Kadını. İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı.
Ülken H.Z. (2015). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Vecdî M.F. (2013). Müslüman Kadını (Çev. Ersoy M.A.; Haz. Yetim M.). İstanbul: Erkam Yayınları.
Yavuz M.Ş. (1995). Ferîd Vecdî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 12). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları: 393-395.
Yüceer S. (2008). Demokrasi Yolunda Önemli Bir Aşama: Türk Kadınına Siyasal Haklarının Tanınması. UÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14): 131-151.
Zekeriya M. (1329/1913). Evrak-ı Vâride: Kadınlar Nasıl Çalışıyor? Kadınlar Dünyası, 6: 3-4.
Zekeriyaa S. (1919). Türk Feminizmi. Büyük Mecmua, 4: 63.
Zekeriyab S. (1919). Kadınlığa Dair: Türk Kadınlığının Terakkisi. Büyük Mecmua, 1: 12.
Zekeriyac S. (1919). Kadınlık Sahifesi: Kadınlar ve İntihâb. Büyük Mecmua. 14: 218- 219.
Zekeriyad S. (1919). Kadınlığa Dair: Kadınlığın Hukuki Bahsi. Büyük Mecmua, 2: 29.
Zekeriyae S. (1919). Kadınlığa Dair: Hilâl-i Ahmer Cemiyeti. Büyük Mecmua, 3:41-42.
Zihnioğlu Y. (2009). Kadın Kurtuluşu Hareketlerinin Siyasal İdeolojiler Boyunca
Seyri (1908- 2008). İçinde, Bora T. & Gültekingil M. (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler. İstanbul: İletişim Yay: 805-817.
Zihnioğlu Y. (2013). Kadınsız İnkılap. İstanbul: Metis Yayınları.
İndir
Yayınlanmış
2019-05-29
Nasıl Atıf Yapılır
Özçelik, Şeyda. (2019). Osmanlı Kadınının Apolitikleştirilme Gerekçeleri. Kadın/Woman 2000, Journal for Women’s Studies, 20(1), 123–147. https://doi.org/10.33831/jws.v20i1.58
Sayı
Bölüm
Makaleler
Lisans
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication, with the work [6 months] after publication simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access)
