Akademide Kadın Çalışmalarının Kurumsallaşma Serüveni: Araştırma Merkezleri, Akademik Dergiler ve Lisansüstü Programlar Üzerinden Bir Değerlendirme
DOI:
https://doi.org/10.33831/jws.v26i1.521Anahtar Kelimeler:
Üniversite- Akademik Feminizm- Kadın Çalışmaları- Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezleri- KurumsallaşmaÖz
Türkiye’de kadın çalışmalarının kurumsallaşma serüveninin miladı olarak kabul gören ve 1989 yılında İstanbul Üniversitesi bünyesinde kurulan “Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi” ile başlayan süreç, günümüzde oldukça yaygınlaşmış olan bir akademik konumlanmanın ilk tezahürlerinden biridir. Türkiye’de akademik feminizmin kurumsallaşmasına çağrıda bulunan ve teşvik eden birtakım uluslararası ve yerel dinamikler önemli rol oynamıştır. Üniversitelerde kadın çalışmaları merkezlerinin öncülüğünde kurumsallaşma pratikleri, öncelikle kadın çalışmaları eksenli disiplinlerarası anabilim dallarını içeren lisansüstü programların açılması, buna paralel yayımcılarının çoğunlukla üniversiteler ve kadın çalışmaları merkezlerinin olduğu hakemli akademik dergilerin kurulması olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu pratikler aracılığıyla vuku bulan akademik feminizm, geçmişten bugüne farklı değişkenler bağlamında değişim ve dönüşüme uğramıştır. Bu çalışma, “akademide kadın çalışmalarının kurumsallaşmasında rol oynayan etkenler, dinamikler ve bileşenler nelerdir?” sorusunda hareketle yola çıkmıştır. Buna göre bu çalışmanın konusu, akademide kadın çalışmalarının kurumsallaşmasını sağlayan dinamikler ve bu dinamiklerin günümüzdeki konumlarıdır. Çalışmanın amacı, Türkiye akademisinde özellikle 1990’lı yıllardan sonra etkili olmaya başlayan ve günümüzde birçok akademisyenin akademik ilgi alanını oluşturan kadın çalışmalarının, üniversitelerde kurumsallaşmasına güçlü bir dayanak oluşturduğu düşünülen kadın çalışmaları merkezleri, lisansüstü programlar ve akademik dergilerin etkisini tarihsel sürecin konjonktürel yapılarıyla tartışmaktır. Literatürde akademik feminizm ve kadın çalışmalarının kurumsallaşması eksenli çalışmalar olmakla birlikte bu çalışmalar kurumsallaşma deneyimlerini çoğunlukla araştırma merkezleri üzerinden sınırlandırarak analiz etmişlerdir.
Referanslar
Alkan, A. (2007). Akademik feminizm ve üniversite: Bu tanışıklıktan ne çıkar? S. Akyol vd. (Eds.) Dönüştürülen üniversiteler ve eğitim siste-mimiz içinde (ss. 333-363). Eğitim Sen Yayınları.
Alptekin, D. (2011). Sokaktan akademiye: Kadın hareketinin kurumsallaşma süreci. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (26), 33-43.
Arat, N. (1996). Women's studies in Turkey. Women's Studies Quarterly, 24(1), 400-411.
Arat, Y. (2006). Türkiye'de kadın çalışmaları: Kemalizm'den feminizme. Kadın Çalışmaları Dergisi, 1(3), 78-87.
Atakul, S. (2009). Kadın çalışmaları öğrencisi olmak. A. Bora ve A. Günal (Ed.), 90’larda Türkiye’de feminizm içinde (ss. 307-321). İstanbul: İletişim Yayınları.
Ateş, N. B., & Tanyeri M. E. (2022). Kadın Araştırma ve Uygulama Merkezlerinin Halkla İlişkiler Rolleri: Durum Çalışması. Kastamonu İleti-şim Araştırmaları Dergisi (8), 100-129.
Avcil, C. (2020). Kesişimsellik: Feminizmde kapsam genişlemesine doğru. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 12(4), 1290-1312.
Balcı, E. (2016). Üniversitelerin kadın sorunları araştırma ve uygulama merkezleri. Türkiye Klinikleri Halk Sağlığı-Kadın Öğrenimi Düzeyi ve Sağlıklı Toplum Özel Sayısı, 2(2), 52-68.
Bayır, D. ve Karatepe, T. (2021). Üniversitelerin kadın araştırmaları merkezleri arşivleri ve iş birliği alanları. Türkiye’de Arşivciliğin Bugünü ve Yarını: Kadınların Arşivlerdeki Yeri Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde, (ss. 215-231), İstanbul.
Butler, J. (1990). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity. Great Britain: Routledge.
Çilingiroğlu, N. (2001). Türkiye’de akademik düzeyde kadına yönelik kurumsallaşma. Hacettepe Toplum Hekimliği Bülteni, 20(2).
Çokoğullar, E. (2022). Popülist itirazlar, cinsel tehditler ve aileye dönüş çağrıları: Toplumsal cinsiyet karşıtlığı. Kütahya Dumlupınar Üniversi-tesi İİBF Dergisi, 9, 82-89.
Çubukçu, S. U. (2021). Üniversitelerde toplumsal cinsiyet merkezleri. Feminist Bellek, https://feministbellek.org/universitelerde-toplumsal-cinsiyet-merkezleri/
Çubukçu, S.U. (2022). Women’s and gender studies at universities in Turkey: challenges, achievements, and problems. In: Mapping Gender: What’s New and What’s Ahead in Ottoman and Turkish Women’s, Gender, and Sexuality Studies (ss. 90–101), (Pera-Blätter).
Dergipark, (2025). https://dergipark.org.tr/tr/search?q=kad%C4%B1n§ion=journal
Ecevit, Y. (1996). Türkiye’de kadın çalışmaları: durum, sorunlar ve gelecek. H. Coşkun (Ed.) Akademik Yaşamda Kadın içinde, Ankara: Türk Alman Kültür İşleri Kurulu.
Eroğlu, K. (2004). Kadın kuruluşları içinde üniversite kadın sorunları araştırma ve uygulama merkezlerinin rolü. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokul Dergisi, 8(2), 23-31.
Ertan, S., Yol, F., & Savaş, G. (2019). Üniversite kadın araştırmaları merkezleri web siteleri analizi: Logolar, semboller ve faaliyetler. Yükse-köğretim Dergisi, 9(2), 173-188.
Gezgin, E. (2024). Türkiye’deki toplumsal cinsiyet karşıtı hareketlerin gelişimi karşısında akademi. Reflektif Sosyal Bilimler Dergisi, 5(3), 717-732.
Glesne, C. (2015). Nitel araştırmaya giriş (Çev. A. Ersoy, & P. Yalçınoğlu) Ankara: Anı Yayıncılık.
KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, (2025). Amaç ve sam, https://dergipark.org.tr/tr/pub/kademkad/aim-and-scope
Kadın/Woman 2000 Dergisi, (2025). Amaç ve sam. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jws/aim-and-scope
Kandiyoti D. (2010). Gender and women’s studies in Turkey: A moment for reflection? New Perspectives on Turkey, 43, 165-176.
Karatepe, T. Ç. (2008). Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/815095 adre-sinden alınmıştır.
Keleş, D. (2023). Toplumsal cinsiyet karşıtı hareketlerin bir örneği olarak “Süresiz Nafaka Mağdurları Platformu”. Akdeniz Kadın Çalışmala-rı ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi 5 (2) 517-544.
Kerestecioğlu, İ.Ö. ve Özman, A. (2020). Türkiye’de akademi-feminizm ilişkisi: Kavramsal tartışmalar, tarihsel-politik dinamikler, güncel so-runlar. F. Saygılıgil ve N. Berber (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Feminizm içinde, (ss. 641-666). İstanbul: İletişim Yayınları.
Koç, H. ve Turgut, H. K. (2024). Türkiye’de üniversite kadın çalışmaları araştırma merkezlerinin panoraması: Çalışma Alanları, Etkinlikler ve Faaliyetler Açısından Bir Analiz. Women Studies 2024/Uluslararası Kadın Çalışmaları Konferansı Bildiri Özetleri Kitabı içinde (ss. 221-222), Elazığ.
Özbudun, S. (1987). Batıda özgürlük sonrası kadın literatürüne bakış, Varlık, Sayı: 958.
Özkazanç, A. (2020). Avrupa’da ve Türkiye’de yükselen toplumsal cinsiyet karşıtı hareketler üzerine: Alev Özkazanç ile söyleşi. Kültür ve Si-yasette Feminist Yaklaşımlar, 41. 30-45.
Özuğurlu, A. ve Dayan, C. (2020). Toplumsal cinsiyet karşıtlığı ve akademik özgürlükler: Türkiye’de kadın ve toplumsal cinsiyet çalışmaları örneği. Toplum ve Hekim Dergisi, 35(6), 456-465.
Özvarış Ş. ve Akın A. (2003). Üniversitelerin kadın sorunları araştırma ve uygulama merkezleri. Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Ankara.
Parmaksız, P. M. Y. (2019). Thirty years of gender and women’s studies in Turkey, Women’s Studies International rum, https://doi.org/10.1016/j.wsif .2019.102279.
Pehlivanlı, E. ve Eslen-Ziya, H. (2025a). Academic state of anomie in gender studies: masked and expressed emotions within the academic environment in Turkey. Journal of Gender Studies, 1-14., https://doi.org/10.1080/09589236.2025.2473919
Pehlivanlı, E. ve Eslen-Ziya, H. (2025b).Turkish Gender Studies’ Scholars: Balancing Academic and Emotional Turbulence. Social Politics, 1-24. https://doi.org/10.1093/sp/jxae028
Sancar, S. (2003). Üniversitede Feminizm? Bağlam, Gündem ve Olanaklar, Toplum ve Bilim Dergisi, 97, 164-182.
Savaş, G., Ertan, S. ve Yol, F. (2018). Türkiye’deki üniversitelerin kadın araştırmaları merkezleri profili araştırması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1527-1547.
Şentürk, B. (2020). Alanlardan üniversiteye feminist yöntemin seyri üzerine kısa bir tartışma. F. Saygılıgil ve N. Berber (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Feminizm içinde, (ss. 520-529). İstanbul: İletişim Yayınları.
Tekeli, Ş. (2015). 1980’ler Türkiyesi’nde Kadınlar. Ş. Tekeli (Ed.), 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde (ss. 15-46). İstanbul: İletişim Yayınları.
TOCİKAD (Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Araştırmaları Derneği, (2025). Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Yüksek Lisans Programları, https://tocikad.org/yuksek-lisans-programlari/
TOCİKAD (Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Araştırmaları Derneği, (2025). Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Doktora rı, https://tocikad.org/doktora-programlari/
Yetiş, E.Ö. ve Özdüzen, Ö. (2024). Anti-genderism in Turkey: Masculinist entrenchment through cultural intimacies. Women's Studies International Forum, 107, 1-10.
Wolff, R. A., Durmaz, Z. D. ve Çataltepe, O. (2017). Üniversitelerin Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezlerinin Rolü ve Önemi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi Kadın Özel Sayısı, 9, 365-381.
Yayınlanmış
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Kadın/Woman 2000, Journal for Women's Studies
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication, with the work [6 months] after publication simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access)
