Turizm Perspektifinden Öznel İyi Oluş ve Zaman Kullanımında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği: TOPSIS ve MOORA Yöntemleri ile Analiz
DOI:
https://doi.org/10.33831/jws.v26i1.527Anahtar Kelimeler:
Turizm Sektörü- Toplumsal Cinsiyet- Zaman Kullanımı- Öznel İyi Oluş- Çok Kriterli Karar Verme TeknikleriÖz
Turizm sektörü, kadınların işgücü piyasasına katılımı için önemli fırsatlar sunmasına rağmen, sektördeki istihdamın çoğunlukla mevsimlik, düşük ücretli ve güvencesiz olması, cinsiyet eşitsizliklerini pekiştirme riski barındırmaktadır. Kadınlar, turizmde sıklıkla esnek ama zorlu çalışma koşullarına sahip emek yoğun işlerde istihdam edilmekte; bu durum, hem zaman kullanımı hem de öznel refah üzerinde önemli etkilere sahip olmaktadır. Bu çalışma turizm istihdamındaki eşitsizliklerin bireylerin zaman kullanım pratiklerini, öznel refah düzeylerini ve iş-yaşam dengesini nasıl etkilediğini çok boyutlu bir çerçevede inceleyerek litera-türe katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Bu bağlamda kadınların ve erkeklerin zaman kullanımı, refah düzeyine ilişkin öznel değerlendirme ve cinsiyet temelli istihdam farklılıkları OECD ülkeleri özelinde karşılaştırmalı olarak analiz edilmektedir. TOPSIS ve MOORA yöntemleri kullanılarak seçilen göstergelere göre ülkeler sıralanmış ve karşılaştırmalar yapılmıştır. Analiz sonuçları Letonya, Lüksemburg, Estonya, Danimarka ve İsveç’in en üst sırada yer aldığını göstermektedir. Bu bulgular, bahsi geçen ülke-lerin hem istihdam yapılarında hem de zaman kullanım pratiklerinde cinsiyet temelli daha dengeli bir yapıya sahip olduklarını ve bu durumun öznel iyi oluşu olumlu şekilde etkilediğini göstermektedir. Bulgular ayrıca, turizm istihdamının kadınlar için fırsatlar sunarken aynı zamanda çeşitli eşitsizliklerine yol açtığını ve bunun da doğrudan zaman yönetimi ve öznel refahı etkilediğini son sıralarda yer alan ülkeler üzerinden daha net ortaya koymaktadır. Çalışma, turizmin toplumsal cinsiyet eşitliğini destekleme potansiyelini ve bu potansiyelin önündeki sınırlayıcı unsurları çok kriterli analiz yöntemleri aracılığıyla sistematik ve bütüncül bir biçimde ortaya koyarak literatüre özgün bir katkı sunmaktadır.
Referanslar
Adhikari, D., Gazi, K. H., Giri, B. C., Azizzadeh, F., & Mondal, S. P. (2023). Empowerment of women in India as different perspectives based on the AHP-TOPSIS inspired multicriterion decision making method. Results in Control and Optimization, 12(9), 1-24. https://doi.org/10.1016/j.rico.2023.100271
Ahlbäck, A., Sundevall, F., & Hjertquist, J. (2024). A Nordic model of gender and military work? Labour demand, gender equality and women’s integration in the armed forces of Denmark, Finland, Norway and Sweden. Scandinavian Economic History Review, 72(1), 49-66. https://doi.org/10.1080/03585522.2022.2142661
Akgül, S. (2020). Turizmde toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi ile mutluluk endeksi arasındaki ilişki. Turar Turizm ve Araştırma Dergisi, 9(2), 160-178.
Álvarez, B., & Miles-Touya, D. (2016). Time allocation and women’s life satisfaction: Evidence from Spain. Social Indicators Research, 129, 1207-1230. https://doi.org/10.1007/s11205-015-1159-3
Andrew, A., Bandiera, O., Costa Dias, M. & Landais, C. (2021), Women and men at work. IFS Deaton Review of ties. https://doi.org/10.1920/re.ifs.2021.0205
Anxo, D., Mencarini, L., Pailhé, A., Solaz, A., Tanturri, M. L., & Flood, L. (2011). Gender differences in time use over the life course in France, Italy, Sweden, and the US. Feminist economics, 17(3), 159-195. https://doi.org/10.1080/13545701.2011.582822
Balcı, E., & Aslan, E. B. (2022). Turizmde çalışan kadın sorunları: Antalya’da 5 yıldızlı otellerin yiyecek-içecek departmanlarında çalışan kadınlar. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 10(3), 1674–1698.
Baum, T. (2013). International perspectives on women and work in hotels, catering and tourism. Bureau for Gender Paper 1/2013, ILO, Geneva.
Brauers, W. K. M., Zavadskas, E. K., (2006). The MOORA method and its application to privatization in a transition economy. Control and Cybernetics, 35(2), 445-469.
Budlender, D. (2010). Time Use Studies and Unpaid Care Work. London: Routledge.
Casaca, S. F., & Perista, H. (2017). "Seven: Ageing and older workers in Portugal: a gender-sensitive approach". In Gender, Ageing and Extended Working Life. pp. 137-156. Bristol, UK: Policy Press. https://doi.org/10.51952/9781447325130.ch007
Cave, P., & Kılıç, S. (2010). The role of women in tourism employment with special reference to Antalya, Turkey. Journal of Hospitality Marketing & Management, 19(3), 280–292.
Cook R.A., Hsu C.H.C., & Marqua J.J. (2016). Tourism The Business of Hospitality and Travel, (Çev.ed.M. Tuna), Ankara: Nobel Kitabevi.
Costa, C. Carvalho, I., & Breda, Z. (2011). Gender inequalities in tourism employment: The Portuguese case, Revista Turismo, 37-52.
Costa, C., Bakas, F. E., Breda, Z., Durão, M., Carvalho, I., & Caçador, S. (2017). Gender, flexibility and the ‘ideal tourism worker’. Annals of Tourism Research, 64, 64-75. https://doi.org/10.1016/j.annals.2017.03.002
Cömert, M., (2014). Turizm eğitimi alan öğrencilerin sektörde çalışmak istedikleri alanlar ve sektördeki istihdamda cinsiyet ayrımcılığıyla ilgili düşünceleri, Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 1, 50-62.
Craig, L. (2007). How employed mothers in Australia find time for both market work and childcare. Journal of Family and Economic Issues, 28, 69-87. https://doi.org/10.1007/s10834-006-9047-2
Demirel, Z.H.&Şahin Perçin, N., (2018). Otel işletmelerindeki kadın yöneticilerin kariyer engellerinin kariyer geliştirme stratejileri üzerine etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 545-557.
Diener, E., Oishi, S., & Lucas, R. E. (2003). Personality, culture, and subjective well-being: Emotional and cognitive evaluations of life. Annual review of psychology, 54(1), 403-425. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.54.101601.145056
Dökmen, Z. Y. (2015). Toplumsal cinsiyet sosyal psikolojik açıklamalar (6.baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Duffy, L. N., Kline, C. S., Mowatt, R. A., & Chancellor, H. C. (2015). Women in tourism: Shifting gender ideology in the DR. Annals of Tou-rism Research, 52, 72-86.
Elmas, S. (2007). Gender and Tourism Development: A Case Study of the Cappodoccia Region of Turkey. A. Pritchard, N., Morgan, I. (Eds.). Atelyevic tourism and gender: embodiment, sensuality and experience içinde (s. 302-314).CABI Publishing.
Erikli, S. (2020). Çalışma yaşamında toplumsal cinsiyet ayrımcılığının görünümü. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1)., 39-60.
Esping-Andersen, G., Gallie, D., Hemerijck, A., & Myles, J. (Eds.). (2002). Why we need a new welfare state. Oxford University Press, Oxford.
Faugoo, D. (2024). The Success Stories of Nordic Countries in Achieving Gender Equality: Implications for Mauritius. International Journal of Advanced Research in Economics and Finance, 6(2), 134-148.
Ferragina, E. (2022). Welfare state change as a double movement: Four decades of retrenchment and expansion in compensatory and employment‐oriented policies across 21 high‐income countries. Social Policy & Administration, 56(5), 705-725. https://doi.org/ 10.1111/spol.12789
Ferragina, E. (2024). The ‘two lives’ of Esping‐Andersen and the revival of a research programme: Gender equality, employment and redistribution in contemporary social policy. Social Policy & Administration, 59(1), 1-19. https://doi.org/ 10.1111/spol.13029
Ferrant, G., & Thim, A. (2019). Measuring women’s economic empowerment: Time use data and gender inequality. OECD Development Policy pers https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2019/03/measuring-women-s-economic-empowerment_c84d0bb5/02e538fc-en.pdf
Fışkınlı Kayak, G. (2024). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rolleri ve toplumsal cinsiyet oluşumunda karanlık üçlü çelişik duy-gulu cinsiyetçiliğin rolü [Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
Flèche, S. and C. Smith (2017). “Time use surveys and experienced well-being in France and the United States”, OECD Statistics Working Papers, No. 2017/07, OECD Publishing, ris, https://doi.org/10.1787/be97d4e6-en
Gözüküçük, T. (2022).Toplumsal cinsiyet açısından turizm istihdamı: Avrupa Birliği üzerine bir çalışma, [Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
Gragnano, A., Simbula, S., & Miglioretti, M. (2020). Work–life balance: weighing the importance of work–family and work–health balance. International journal of environmental research and public health, 17(3), 1-20. https://doi.org/10.3390/ijerph17030907
Huppert, F. A. (2009). Psychological well‐being: Evidence regarding its causes and consequences. Applied psychology: health and well‐ being, 1(2), 137-164. https://doi.org/10.1111/j.1758-0854.2009.01008.x
Hwang C.L. & Yoon K.P. (1981). Multiple attribute decision making methods and applications, Springer, Berlin, Heidelberg.
ILO (2025). (Internatonal Labour Organization) Labour Force Survey (LFS). (2025, 3 Ocak) https://rshiny.ilo.org/dataexplorer33/?lang=en
Jackman, M. (2022). The effect of tourism on gender equality in the labour market: Help or hindrance? Women’s Studies International Forum. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2021.102554
Jena, R. K., & Dwivedi, Y. (2023). Prioritizing the barriers to tourism growth in rural India: an integrated multi-criteria decision making (MCDM) approach. Journal of Tourism Futures, 9(3), 393-416.
Jung, G., & Moon, M. (2025). “Feminism is like a light to me”: The collective process of feminist awakening among young female college students in South Korea. Asian Journal of Social Science, 53(1), 100177 https://doi.org/10.1016/j.ajss.2024.10.002
Koç, M., Haskan Avcı, Ö., & Bayar, Ö. (2017). Kadın toplumsal cinsiyet rolü stresi ölçeği’nin (ktcrsö) geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(41), 284-297.
Kozak, N., Kozak, A.M.& Kozak, M. (2014). Genel Turizm: İlkeler-Kavramlar, Ankara: Detay Yayıncılık.
Kurtulmuşoğlu, F. B., Can, G. F., Pakdil, F., & Tolon, M. (2018). Does gender matter? Considering gender of service in the airline industry. Journal of Air Transport Management, 70, 73-82. https://doi.org/10.1016/j.jairtraman.2018.04.011
Lee, Y., & Tang, F. (2015). More caregiving, less working: Caregiving roles and gender difference. Journal of Applied Gerontology, 34(4), 465-483. https://doi.org/10.1177/0733464813508649
Liu, C. H., Tzeng, G. H., & Lee, M. H. (2012). Improving tourism policy implementation–The use of hybrid MCDM models. Tourism mana-gement, 33(2), 413-426. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2011.05.002
Mínguez, A. M. (2010). Family and gender roles in Spain from a comparative perspective. European Societies, 12(1), 85-111. https://doi.org/10.1080/14616690902890321
Mitra, S. K., Goyal, V., Ali, S., & Chattopadhyay, M. (2023). Difference in the relationship between tourism growth and gender inequality in East Asia Pacific and South Asian countries. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 28(5), 485-501.
Nassani, A. A., Aldakhil, A. M., Abro, M. M. Q., Islam, T., & Zaman, K. (2019). The impact of tourism and finance on women empowerment. Journal of Policy Modeling, 41(2), 234-254. https://doi.org/10.1016/j.jpolmod.2018.12.001
OECD (2024). OECD Tourism Trends and Policies 2024, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/80885d8b-en.
OECD (2025a). (Organisation for Economic Co-operation and Development) OECD Time Use Database. (2025, 2 Ocak) https://www.oecd.org/en/data/datasets/time-use-database.html
OECD (2025b). (Organisation for Economic Co-operation and Development) OECD Time Use Database. (2025, 2 Ocak) https://www.oecdbetterlifeindex.org
Özdemir, M. (2024). Toplumsal cinsiyet eşitsizliği bağlamında kadın foto muhabirleri: deneyimler ve sorunlar. Akademik Açı, 4(1): 34- 76.
Pınar, M., McCuddy, M. K., Birkan, I., & Kozak, M. (2011). Gender diversity in the hospitality industry: an empirical study in Turkey. International Journal of Hospitality Management, 30(1), 73-81.
Qi, L., & Dong, X. Y. (2018). Gender, low-paid status, and time poverty in urban China. Feminist Economics, 24(2), 171-193.https://doi.org/10.1080/13545701.2017.1404621
Rubiano-Matulevich, E. and Kashiwase, H. (2018). Why time use data matters for gender equality—and why it’s hard to find, World Bank Blogs. https://blogs.worldbank.org/en/opendata/why-time-use-data-matters-gender-equality-and-why-it-s-hard-find
Rubiano-Matulevich, E., & Viollaz, M. (2019). Gender differences in time use. Allocating time between the market and the household Policy Research Working Paper, 8981.
Ruggeri, K., Garcia-Garzon, E., Maguire, Á., Matz, S., & Huppert, F. A. (2020). Well-being is more than happiness and life satisfaction: a multidimensional analysis of 21 countries. Health and quality of life outcomes, 18, 1-16. https://doi.org/10.1186/s12955-020-01423-y
Sabitkyzy, А. (2023). Gender inequality in the labor market in South Korea. Journal of Oriental Studies, 105(2), 81-86.
Santero-Sanchez, R., Segovia-Pérez, M., Castro-Nuñez, B., Figueroa-Domecq, C., & Talón-Ballestero, P. (2015). Gender differences in the hospitality industry: A job quality index. Tourism Management, 51, 234-246. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2015.05.025
Santos, J. M., Horta, H., & Amâncio, L. (2021). Research agendas of female and male academics: a new perspective on gender disparities in academia. Gender and Education, 33(5), 625-643. https://doi.org/10.1080/09540253.2020.1792844
Santos, L. D., & Varejão, J. (2007). Employment, pay and discrimination in the tourism industry. Tourism Economics, 13(2), 225–240.
Sarul, L. S., & Eren, Ö. (2016). The comparison of MCDM Methods including AHP, TOPSIS and MAUT with an Application on Gender Inequality Index. European Journal of Interdisciplinary Studies, 2(2), 135-148.
Saxena, A., & Yadav, A. K. (2024). Adopting a multi-criteria decision-making approach to identify barriers to electrification of urban freight in India. Transportation Research Record, 2678(2), 816-827. https://doi.org/10.1177/03611981231176812
Segovia-Pérez, M., Figueroa-Domecq, C., Fuentes-Moraleda, L., & Muñoz-Mazón, A. (2019). Incorporating a gender approach in the hospitality industry: Female executives’ perceptions. International Journal of Hospitality Management, 76, 184-193.
Sinclair, T. (1997). Gender, work and tourism. London: Routledge.
Stone, A. (2016)., Feminist Felsefeye Giriş, (Y. Cingöz& B. Tanrısever, Çev.). İstanbul: Otonom Yayıncılık.
Thompson, M.E., & Armato, M., (2012). Investigating gender: Developing a feminist sociological ımagination. Polity Press, Cambridge.
Tucker, H. (2007). Undoing shame: tourism and women’s work in Turkey. Journal of Tourism and Cultural Change, 5(2), 87–105. https://doi.org/10.2167/jtcc089.0
Tüzünkan, D. (2015). Düzgün iş’in hedefleri açısından türk turizm sektörünün genel özellikleri. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15(29), 241-251.
United Nations World Tourism Organisation (UNWTO) (2019). Global Report on Women in Tourism (2. kı).
https://www.unwto.org/publication/global-report-women-tourism-2-edition Wang, S. T., Li, M. H., & Lien, C. C. (2019). An analysis of grey multi-attribute decision-making optimization concerning gender and sustainable environment. Sustainability, 11(9), 2708. https://doi.org/10.3390/su11092708
Yetiş, Ş. A., & Çalışkan, N. (2020). Turizm sektöründe kadın istihdamı: mevcut duruma ilişkin bir değerlendirme. Manisa Celal Bayar Üni-versitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(3), 105-119.
Yurtsever, K., (2011). İlköğretim II. kademe öğretmenlerinin öğrencilere yönelik tutumlarının cinsiyet değişkenine göre incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
Zhang, J., & Zhang, Y. (2020). Tourism and gender equality: An Asian perspective. Annals of Tourism Research, 85, 103067. https://doi.org/10.1016/j.annals.2020.103067
Zhong, Y. G., & Couch, S. (2007). Hospitality students’ perceptions of facilitators and constraints affecting women’s career advancement in the hospitality industry. Family and Consumer Sciences Research Journal, 35(4), 357–373.
Yayınlanmış
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Kadın/Woman 2000, Journal for Women's Studies
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication, with the work [6 months] after publication simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access)
